Müxtəlif növ qapalı zədələnmələr arasında yumşaq toxumaların uzunmüddətli sıxılma sindromu xüsusi yer tutur. Belə xəsarət zamanı toxumalarda ağır məxsusi patologiya, bu sindromun nozolofi vahid kimi ayrılmasına əsas verir. Uzunmüddətli sıxılma sindromu sülh və müharibə dövrlərində, təbii fəlakətlər (zəlzələ, su basqını), yeraltı qazma işləri zamanı bədbəxt hadisələr baş verdikdə, meşə tədarükü zaman və
1909-cu ildə Zilberstren uçqun alında qalmış dağ-mə”dən işlərində nefritin inkişaf etməsini müşahidə etmişdir. Klermon və Xaberer 1911-ci ildə zərərçəkənlərin qara ciyərində əməliyyat apardıqdan sonra anuriyanın olmasını aşkar etmişlər. 1929-cu ildə Tomos təklif etdi ki, kliniki praktikada bu termin qara ciyər və böyrək sindromu adlandırılsın. 1916-cı il Genuyada (1 Dünya müharibəsində) aşağı ətrafların çoxsaylı əzilib parçalanmasına görə hər iki bud nahiyəsinə uzunmüddətli rezin tura qoyulduqdan sonra baş verən klinikanı dəqiqliklə qeyd etmişlər. Bu da genuyalı mütəxəssislərə travmatik şokun patogenezində toksemiya nəzəriyyəsini irəli sürməyə imkan vermişdir.
Sıxılma sindromu özünəməxsus patologiya olduğu üçün müxtəlif adlar altında təsvir olunmuşdur: xıncımlanmış əzələlərdə nekrozun əmələ gəlməsi, qara ciyər-böyrək sindromu, işemik əzələ nekrozu, sıxılma xəstəliyi, travmatik toksikoz, uzunmüddətli əzilmə sindromu, yumşaq toxumaların uzunmüddətli sıxılma sindromu, aşağı nefralların nekrozu, miorenal sindrom, kəskin tubulyaronekroz, azad olunma sindromu və
1. Bədənin sıxılmaya mə”ruz qalmış hissəsində işemiya ilə yanaşı, venoz durğunluğun əmələ gəlməsi,
2. Sinir kötükləri və şaxələrinin sıxılaraq əzilməsi nəticəsində Özünəməxsus neyroreflektor reaksiyalarının əmələ gəlməsi,
3. Azad olunduqdan sonra toksiki metabolitlərin tə”sirindən toxumaların dağılması.
Xəstəliyin: üçüncu həftəsindən bərpa dövrü başlayır. Bu dövrdə hemodinamiki göstəricilər normallaşır, böyrəklərin fəaliyyəti bərpa Olunur, amma zədənin toxumalarda yerli dəyişiklikləri özünü daha qabarıq büruzə verir. Məsələn, iri yaralar, yumşaq toxumaların nekrozu, kontrakturalar, osteomielit, vətərlərin və sinir kötüklərinin sıradan Əlbəttə, dövrün davam etməsi yerli dəyişikliklərin həcmindən və bə”zi nahiyələrdə prosesin geriyə dönə bilməsindən çox asılıdır. Ola bilər ki, bu dövr aylarla uzansın. ağırlaşmalar, istər yerli, istərsə də ümumi, məsələn, sepsis, toksiki rezorbvativ qızdırma qoşula bilər. Sixilmadan sonra hemopoetik aparat və qara ciyərin funksiyası tədricən bərpa olunur. Çox vaxt tam sağalma ilə qurtarır. Bə”zən insanın ətrafları xəstə huşsuz vəziyyətdə olarKƏn uzun müddət öz gövdəsinin altında qalarsa, buna oxşar hallar olur, narahat mövqe sindromu deyilir. Ağır kliniki simptomların aşasıdakı növləri var:
UT 1. Yüngül forma - ətrafların ayrı-ayrı seqmentləri 4 saatdan az müddətdə sıxılmaya mə”ruz qalarsa, simptomlar özünü aydın büruzə vermir. Nəticə ümidvericidir.
2. Orta ağırlıqda - ətraflar 6 saat müddətində sıxılarsa, böyrəklərin funksiyası orta dərəcədə pozulur. Hemodinamikada nəzərə çarpacaq dəyişiklik olmur.
3. Ağır forma - ətraflar ən çox 7-8 saat müddətində sıxılarsa kəskin böyrək çatışmazlığı əlamətləri özünü aydın büruzə verir. Ölüm 25-3092 təsadüf edir.
4, Kənar ağır forma - 2 ətraf 8 saatdan artıq sıxılarsa, ilk 2 gün ərzində ölümlə nəticələnə bilər. Böyrəklərin funksiyası tədricən bərpa olur. Prosesin bərpası, filtrasiya və reobsorbsiya travmadan sonra 4-5 ay sonra olur. Zərərçəkənlərdə tonik, miotonik cəng olmalarla müşayət olunur. Və onlar çox vaxt kəskin böyrək çatışmazlığından ölürlər. Təşrih zamanı ölənlərin böyrək panelximasında ağır dəyişikliklər - distal nefronlar distrofik dəyişikliyə məruz qalır, nekroza uğrayırlar (mioqlobinuriyalı
Kraş sindromu zamanı ilk yardım kompleksşəkildə aparılır:
1) Qısa müddət ərzində zədələnmiş şəxsin dağıntı altından azad edilməsi;
2) Elastik kompressiya, zədələnmiş nahiyyənin soyudulması, ətrafların immobilizasiyası;
3) Travmatik şok əleyhinə tədbirlər;
4) Xəstənin yaxınlıqdakı xəstəxananın cərrahi şöbəsinə aparılması.
Zərərçəkənin dağıntıdan azad edilməsi qarşılıqlı köməklə edılır. Buna görə də təhlükə olan zonalarda ilk yardıma aid məlumatlandırılmanın əhəmiyyəti böyükdür. İlkin növbədə zərərçəkmişə məqsədyönlü yardım göstərmək üçün soyuqqanlı və diqqətli olmaq lazımdır. Yardım göstərərkən şəxsin dağıntı altında qalma müddətini bilmək vacibdir. Bu onun vəziyyətinin ağırlığına və xəstəliyin proqnozuna təsir edir. Zərərçəkəni dağıntı altından ehtiyatla azad etdikdən dərhal sonra zədələnmiş ətraflara damarsıxıçı jqut qoyulur. Jqut olmadıqda əl altında olan vasitələrdən istifadə edilir. Jqutun qoyulması zədələnmiş nahiyyədən zəhərli maddələrin geri qayıtmasının qarşısını alır. Düzgün qoyulan jqut zədələnmış ətrafda şişkinliyin (ödemin) azalmasına səbəb olur. Eyni zamanda qoyulmuş jqut qanaxma təhlükəsini aradan qaldırır.
Zədələnmiş ətrafda şişkinliyin aradan götürülməsi üçün elastik kompressiyadan istifadə edilir. Zərərçəkən dağıntı altından çıxarıldıqdan dərhal sonra elastik bintin köməyi ilə barmaqlarından başlayıb mərkəzə doğru tamamilə bintlənir. Elastik bint qansaxlayıcı jquta nisbətən yüngül, sərbəst bağlanır.
Zərərçəkənin immobilizasiyası ilk yardım göstərən zaman böyük əhəmiyyətə malikdir. İmmobilizasiya zədələnmiş ətrafın (əlin və ya ayağin) şinalardan istifadə etməklə tam hərəkətsizləşdirilməsi deməkdir. Hətta sınıq olmadıqda belə immobilizasiya mükəmməl aparılmalıdır. Düzgün aparılan immobilizasiya zərərçəkmişin daşınılması zamanı ağrını azaldır, zəhərli maddələrin qana sorulmasını ləngidir, şişkinliyin intensivliyini azaldır. Bu isə şokun inkişafının qarşısını alır. İmmobilizasiya üçün standart şinalardan- Dixteriksin ağaç şinası, Kramer şinası, plasmas şinalardan istifadə edilir. Son illər ətrafın bərabər kompressiyası və immobilizasiyası üçün hava ilə doldurulan şinalardan istifadə edilir. Xüsusən təhlükəli iş zonalarında standart şina ehtiyyatı olmalı və işçilər onun istifadə qaydalarını bilməlidir. Şinalar möhkəm əşyalardan hazırlanır. Hazır şina olmadıqda, əl altında olan cürbəcür taxtalardan, budaqdan, kartondan da şina kimi istifadə etmək olar. Onu mütləq hadisə yerində və ehtiyatla qoymaq lazımdır, çünki ancaq şina qoyulduqdan sonra xəstə bir yerdən başqa yerə aparıla bilər. Yumşaq olmaq üçün şinanın altına çoxlu pambıq, tənzif,
İlk yardım kompleksinə yerli hipotermiya - soyudulma da daxildir. Yerli hipotermiya zədələnmiş nahiyyənin soyudulmasıdır. Bu nə məqsədlə edilir? Zədələnmiş toxumalar soyudulduqda onlarda maddələr mübadiləsinin intensivliyi aşağı düşür, oksigenə təlabat azalır. Bu səbəbdən qan təminatı müvəqqəti dayanmış və dağılmamış yumşaq toxumalar məhv olmur, bundan başqa hipotermiya ətraflarda şişkinliyi azaldır, ağrını zəiflədir. Yayda yerli hipotermiyanı aparmaq çətindir, belə halda soyuq suda isladılmış dəsmallardan istifadə edilir. Qışda isə qarla doldurulmuş paketlər zədələnmiş nahiyyəyə qoyulur. Bud və baldır nahiyyələrınə 4-6 belə paket tələb olunur. Paketlər ətrafın üstünə və yanlarına düzülür, belə olan surətdə soyudulma 2-4 gün müddətində aparılmalıdır. Sıxılma sindromu zamanı soyudulma fasiləsiz aparılmalıdır. Zərərçəkmiş azad edildikdən dərhal sonra başlayıb ilk yardım göstərilən zaman və zərərçəkmişin daşınması zamanı davam etdirilməlidir.
Cəld göstərilən ilk yardım, düzgün immobilizasiya, yerli soyudulma travmatik şokun inkişafını ləngidir. Zərərçəkmişdə ümumi agrısızlaşdırma aparılır. Yadda saxlamaq lazımdır ki, vaxtında və düzgün aparılan ilk yardım xəstəliyin inkişafını ləngidir, gələcək ağırlaşmaların qarşısını alır. Zərərçəkmiş ilk yardım göstərildikdən sonra yaxınlıqda olan xəstəxananın cərrahi şöbəsinə çatdırılmalıdır. Kraş sindromunun müalicəsi xəstəxanada kompleks şəkildə aparılmalıdır.