Çanağın geniş venoz kәlәfinin vә magistral damarların zәdәlәnmәsi, çanaq sümüklәrinin sınığı geniş qansızmaya, yayılmış retroperitoneal hematomaların әmәlә gәlmәsinә sәbәb olur. Prosesə böyrәklәr, böyrәküstü vәz vә sidik kisəsi də cəlb olunur. Ağır travmatik şok vә kәskin qanaxma әlamәtlәrinin olması yaralının ölümü ilә nәticәlәnә bilir.
Çanaq sümüklәrinin müştәrәk zədələnmələrində 24,5%-dәn 35%-ә qәdәr şok vә qanaxma әlamәtlәri, 10% halda isә aqonal vәziyyәt müşahidә olunur. Hәddәn artıq ağır yaralıların vәziyyәtdәn çıxarılması üçün 2 litrә qәdәr, III dәrәcәli şokda 1,5 litr, II dәrәcәli şokda 0,5-1 litr qan vә bir
Çanağın yumşaq toxumalarının yaralanması zamanı böyük qan damarlarının zәdәlәnmәsi tәhlükәli xarici vә daxili qanaxmalarla nәticәlәnә bilәr. Bir sıra hallarda pulsasiya edәn hematomalar sonralar travmatik anevrizmalara çevrilә bilәr. Bәzәn oturaq sinirinin zәdәlәnmәsi şokdan әlavә әtrafda parez vә ifliclәrin әmәlә gәlmәsinә gәtirib çıxarır. Yaraların anal dәliyə yaxın yerlәşmәsinin xüsusilə әzәlә toxumasının geniş şәkilli zәdәlәnmәləri zamanı yaranın fekal kütlə ilə çirklənməsi çox vaxt yaraların
irinləməsinə, elәcә dә anaerob infeksiyanın meydana çıxmasına sәbәb olur.Bir sıra hallarda sağrı, aralıq vә hәtta bud nahiyәsindә kiçik nöqtәvi yaralanmalar zamanı güllә, yaxud kiçik qәlpәlәr çanaq daxilinә və qarın boşluğuna keçәrәk, daxili orqanların tәhlükәli zədələnməsini törәdirlәr. Belә yaralıların sәthi müayinәsi bәzәn yaralanmanın xarakterinin tәyinindә sәhvlәrlә nəticələnəbilәr vә yaralanmanın daxilә keçmәsi nәzәrdәn qaçırıla bilәr. Müasir odlu silahların tətbiqi ilə əlaqədar olaraq, çanaq yaralanmalarında eyni zamanda döş və qarın boşluğu orqanları də zədələnə bilər. Müalicə prosesində bütün bunların nəzərə alınması vacibdir:
Ümumiyyәtlә çanağın odlu silah sınıqları ağır zәdәlәnmәlәr qrupuna daxildir vә әksәrәn şok vә qanaxmalarla fәsadlaşır. Bu tipli sınıqlarda zәdәlәnmiş sümük kütlәsindә vә yarada geniş nekrotik proseslәr xeyli tez inkişaf edərək, daha geniş sahәyə yayıla bilir. Proses irinli, üfunәtli və anaerob
xarakterә malik olur. Yumşaq toxumularda absses, әzәlədaxili fleqmonalar, çanaq toxumasının fleqmonası vә irinli toplaqlar bәzәn dәrindә, hətta sağrı әzәlәlәri altında, pararektal toxumada vә digәr sahәlәrdә tәsadüf edilir.
Çanaq sümüklәrinin osteomieliti davamlılığı vә daha ağır gedişi ilә fәrqlәnir. Qalça sümüyünün qanadı vә onun cisminin sınığı zamanı peritonarxası hematomanın әmәlә gәlmәsi öz növbәsindә daxili orqanların zәdәlәnmәsinin yalançı әlamәtlәrini verir. Sonralar hematomalar irinlәyә bilәr. Sirkә kasasının
sınıqları irinli koksitә, omanın zәdәlәnmәsi çanaq orqanlarınin funksiyasının pozulmasına gәtirib çıxarır. Bir sıra hallarda çanağın odlu silah sınıqlarından sonra septik proseslәr baş verir. Sidik kisәsi düz bağırsağın vә sidik kanalının yaralanmaları sümük zәdәlәnmәlәri vә yumşaq toxumaların zәdәlәnmәlәrinin infeksiyalaşması daha ağır klinik gedişə malik olur.
Çanaq sümüklәrinin odlu silah sınıqları, yaranın müayinәsi, yara kanalının proyeksiyasına, habelә sümük çıxıntıları sahәsindә çanağın ehtiyatla basılması vә döyәclәnmәsi zamanı ağrıların meydana çıxmasına әsaslanır. Sirkә kasasının zәdәlәnmәsi zamanı böyük burma istiqamәtindә basarkən və
döyәclәmә zamanı kәskin ağrılar baş verir. Diaqnoz rengen müәyinәsi әsasında dəqiqləşdirilir.
Çanaq sümüklәrinin sınığı çox vaxt sidik kisәsinin, düz bağırsağın, sidik kanalının arxa hissәsinin, prostatın zәdәlәnmәsi ilә müşayiətlәnir. Bu zaman sidik axarının zədələnmələri də istisna olunmur.
Sidik kisәsinin zәdәlәnmәsi peritondaxili vә peritondan xaric, tәcridolunmuş vә digәr daxili orqanların zәdәlәnmәsi ilә birlikdә müşahidә edilir. Sidik kisəsi tam dolu olduqda zədələnmələr daha geniş
xarakterə malik olur. Istәr paritondaxili vә istәrsә dә peritondanxaric zәdәlәnmәlәrdә sidik ifrazatının lәngimәsi vә sidik kisәsi boş olduqda tez-tez vә ağrılı sidiyә getmәk meylinin olması müşahidə olunur, hematuriya baş verir. Dәridәki yaradan sidiyin xaric olması sidik kisәsinin zәdәlәnmәsinin tәkzibolunmaz әlamәtidir. Şübhəli hallarda venaya 5 ml 0,4%-li indikokarmin məhlulunun yeridilməsi ilə, yaxud kontrast rentgen müayinəsi vasitəsilə diaqnozun dəqiqləşdirilməsi mümkündür.
Sidik kisәsinin peritondaxili zәdәlәnmәsi çox vaxt şok vә qanaxma ilә fәsadlaşır. Daxili orqanların zәdәlәnmә әlamәtlәri müşahidә olunur. Sidiyin qarın boşluğuna yayılması tezliklә peritonitin әmәlә gәlmәsinә sәbәb olur. Orqanın peritondanxaric zәdәlәnmәlәrindә sidiyin kisəәtrafı toxumalara hopması nәticәsindә sidik infiltrasiyası әmәlә gәlir. Infiltrasiya kiçik çanağın bütün toxumalarına, qasıq nahiyәsinә, xayalığa, buda, peritonarxası və peritonönü sahələrə yayılaraq toxumaların nekrozunu vә ağır sidik fleqmonası törədir.
Sidik fleqmonası hətta paranefral sahəyə yayılaraq, toxumaların nekrozuna və venoz kələfin trombozuna səbəb ola bilər. Sidiyin sümük toxumasına keçmәsi ağır keçәn osteomiolitlәrlә fәsadlaşır.Sidik infiltrasiyası vә fleqmonası zamanı hәrarәtin yüksәlmәsi, infiltrasiya nahiyәsindә şişkinlik vәağrının olması ilə müşayiətlənir. Kisәönü infiltrasiyalarda qasıq nahiyyәsindә perkutor kütlük meydana çıxır. Çanaqdaxili toxumanın infiltrasiyası rektal müayinә zamanı daha asan tәyin olunur. Sidik fleqmonası zamanı hәrarәt hektik xarakterli olur vә tezliklә intoksikasiya inkişaf edir.
Prosesə anaerob infeksiyanın əlavə olunması yaralının vəziyyətinin daha da ağırlaşmasına gətirib çıxarır. Çanaq toxumasının fleqmonasında çanağın venoz kәlәflәrinin vә böyük venaların trombozu baş verә bilәr. Bütün hallarda paravezikal sahə drenaj olunmalıdır. Sidik kanalının yaralanması çox vaxt qonşu orqanların: sidik kisәsinin, düz bağırsağın zәdәlәnmәsi, çanaq sümüklәrinin sınığı ilә birlikdә, bәzәn isə xarici qanaxmalarla müşayiәtlәnir. Yara kanalının dar olduğu hallarda sidik kisәsinin peritondanxaric zәdәlәnmәlәrindә infiltrasiya yumşaq toxumalar boyunca yayılır. Sidik kanalının ön hissәsinin yaralanmalarında qanaxma vә sidik toplaqları aralıqda, simfiz vә qasıq nahiyәtlәrindә də aşkar oluna bilәr.
Sidik kanalının yaralanması qanaxma, sidik ifrazının lәngimәsi, bәzi hallarda yaradan sidiyin xaric olması vә kәskin göynәmә әlamәtlәrinin baş verməsi ilә müşahidә olunur. Sidik kanalının çapıqlı daralması bu növ yaralanmanın kecikmiş fәsadlaşmalarındandır. Düz bağırsaq zәdәlәnmәlәri peritondaxili vә peritondan xaric yaralanmalar şəklində bəzən isə həm peritondaxili, həm də peritondanxaric zədələnmələrin birlikdə müşahidəsi halında təsadüf olunur. Düz bağırsağın peritondanxaric yaralanmaları onun ampulyar hissəsinin, yaxud aralıq hissəsinin yaralanmaları şəklində müşahidə olunur. Ampulyar hissənin zədələnmələri daha ağır klinik gedişə malikdir. Əksәrәn düz bağırsaq yaralanmaları sidik kisәsinin, sidik kanalının, çanaq sümüklәrinin və həzm sisteminin digәr şöbәlәrinin dә zәdәlәnmәlәri ilә birlikdә tәsadüf edilir. Bu zədələnmələr əsasən ağır şokla müşayiətlənir. Düz bağırsaq yaralanmalarının aşkarlanmasında (xüsusilә dәlib keçәn yaralanmalarda) yaranın proyeksiyası, yaradan nәcisin xaric olması diaqnozun dәqiqliyinә tәminat verir. Rektal müayinә xüsusi әhәmiyyәtә malikdir; peritondanxaric zәdәlәnmәlәr zamanı әksәr hallarda yaranı barmaqla hiss etmәk vә görmәk mümkündür. Bir sıra hallarda düz bağırsaqda təzə qan və qan laxtaları olur. Düz bağırsağın peritondaxili yaralanmalarında isә bağırsaq daxilində qan az hallarda müşahidә olunur.
Yaralılar düz bağırsaq nahiyәsindә ağrılardan şikayәt edirlәr. Bağırsağın sidik kisәsi ilә müştәrәk yaralanmalarında tez-tez peşava getmәk istәyi meydana çıxır vә bu vaxt sidiklә birlikdә qanlı duru nәcis ifraz olunur. Düz bağırsağın intraperitoneal yaralanmaları peritonitlә fәsadlaşır. Ekstraperitoneal yaralanmalarda isә çanaq toxumasında anaerob infeksiya müşahidә oluna bilәr. Axırıncı halda pararektal sahə geniş drenaj olunmalıdır. Çanağın qapalı zədələnmələri. Çanağın qapalı zәdәlәnmәlәri partlayış zamanı zәrbә dalğasının birbaşa vә dolayı tәsiri, avtomobil qәzası vә
1-ci qrupa çanağın çanaq hәlqәsindә iştirak etmәyәn hissәlirinin (qalça sümüyü qanadının, büzdümün, omanın, oma- qalça bitişmәsindәn kәnar hissәsinin sınığı (kәnari sınıqları) aiddir. 2-ci qrupa çanaq hәlqәsindә iştirak edәn lakin onun tamlığına xәlәl gәtirmәyәn sınıqlar (qasıq, yaxud oturaq sümüklәrinin yalnız bir şәxsinin sınığı aiddir. 3-cü qrupa çanaq hәlqәsinin tamlığının pozulmasına sәbәb olan sınıqlar, mәsәlәn Malgen tipli sınıqlar, qasıq sümüyünün hәr iki şaxәsinin sınığı vә
Ağır zədələnmələr zamanı sidik kisәsinin peritondaxili vә ekstraperitoneal zәdәlәnmәlәri əsasən birlikdə tәsadüf edilir. Sidik kanalının qapalı zәdәlәnmәsi çanaq sümüklәrinin sınığı vә aralığa birbaşa zәrbә nәticәsindә baş verir. Çanaq sümüklәrinin sınığı zamanı әdatәn sidik kanalının zarlı hissәsi az halda isә prostat hissәsi zәdәlәnir.
Aralıq әzilmәlәrindә əsasən sidik kanalının soğanaq hissәsi zәdәlәnir. Sidik kanalının asılan hәrәki hissәsi qapalı zədələnmələr zamanı çox az hallarda zәdәlәnir. Sidik kisәsinin әzilmәlәri ötәri xarakterli hematuriya ilә müşahidә olunur. Bu halda adətən sidik ifrazında pozğunluq qeyd edilmәyir. Sidik kisәsi vә sidik kanalının qapalı zədələnmələrinin əlamətləri demәk olur ki, bu orqanların yaralanmalarında olduğu kimi eyniyyәt tәşkil edir. Sidik kisәsi vә sidik kanalının dәrialtı partlaması zamanı sidik infiltrasiyası vә fleqmona daha çox müşahidә edilir.