Patoloji fiziologiya Xülasə-Mövzu 1

[SysAdminstrator]

Yazını Word formatında bu linkdən yükləməyiniz məsləhətdir. Word formatı daha aydındır və əsas yerlər yaxşı seçilir.

Link:
[ Linkləri görmək üçün qeydiyyatdan keçin və ya giriş edin ]

I mövzu. PATOLOJİ FİZİOLOGİYA FƏNNİ, VƏZİFƏLƏRİ. ÜMUMİ NOZOLOGİYA

 Patoloji fiziologiya fənni, vəzifələri; Patofiziologiyanın digər elmlərlə əlaqəsi; Patofiziologiyanın tədqiqat metodları; Ümumi nozologiya; Ümumi etiologiya; Ümumi patogenez.
Patoloji fiziologiya fənni, vəzifələri. Patofiziologiya tibb univer¬sitetlərində tədris edilən təməl fənlərdən olub, müasir klinik tibbin nəzəri əsasını təşkil edir. Patoloji fiziologiya xəstəliklərin əmələ gəlmə səbəbləri, inkişaf mexanizmi, gedişi və nəticəsinin ümumi qanunauyğunluqlarını öyrənir, yəni xəstə orqanizmin həyat fəaliyyəti haqqında elmdir. Patofiziologiya fənni iki hissədən təşkil olunmuşdur: ümumi patofiziologiya – patofiziologiyanın bu hissəsi iki şöbədən ibarətdir: ümumi nozologiya və tipik patoloji proseslər; xüsusi patofiziologiya (orqan və sistemlərin patofiziologiyası). xəstəliyin mahiyyətini aydınlaşdırmaq; xəstəliklərin əmələ gəlmə səbəbləri və şərait amillərini (etiologiya) aydınlaşdırmaq; xəstəliklərin inkişaf mexanizmi, gedişi və nəticəsini, yəni patogenezini izah etmək: xəstəliklərin müalicə və profilaktikasının ümumi prinsiplərini işləyib hazırlamaq. xəstəlik törətmək qabiliyyətinə malik ətraf mühit amillərinin xassələrini öyrənən elmlərlə (fizika, kimya, biologiya, mikrobiologiya ) əlaqəsi. Bu elmlər xəstəliklərin etiologiyasını araşdırmağa imkan verir; orqanizmin həyat fəaliyyətini öyrənən elmlərlə (histologiya, biokimya, normal fiziologiya, genetika, immunologiya) əlaqəsi. Bu elmlər xəstəliklərin patogenezinin aydınlaşdırılması üçün patofiziologiyaya lazımi məlumatlar verir; xəstəlikləri öyrənən ümumi nəzəri elmlərlə (patoloji anatomiya, farmakologiya) əlaqəsi; klinik elmlərlə əlaqəsi. Patofiziologiya xəstəliklərin profilaktikası, diaqnostikası və müalicəsinin etioloji və patogenetik prinsiplərini işləyib hazırlayır. gizli (latent) dövr; prodromal dövr; xəstəliyin tam inkişaf dövrü; xəstəliyin nəticəsi. bu və ya digər orqanın funksiyasını məhdudlaşdıran irsi meyllik (şə¬kərli diabetönü vəziyyət); müəyyən patogen amilin kiçik intensivliklə orqanizmə uzun müddət təsiri nəticəsində kompensasiya mexanizmlərinin tədricən üzülməsi (peşə xəstəlikləriönü vəziyyət); patogen amilin müəyyən kompensator mexanizmi məhdud¬laşdır¬ma¬sından yaranmış bir xəstəliyin fonunda digər xəstəliyin inkişafı (peşə xəstəliyi olan silikoz fonunda vərəm xəstəliyinin inkişafı – bu halda silikoz vərəm üçün xəstəlikönü vəziyyət he-sab olunur). sağalma (tam və natamam); residiv; xronik hala keçmə; ölüm. təcili (qeyri-sabit) mexanizmlər. Bunlara patogen amilin orqanizmə təsirindən dərhal sonra (ilk saniyə və dəqiqələrdə) işə düşən uyğun¬laşma-kompensasiya reaksiyası olan müdafiə refleksləri aiddir. Belə reflekslər (asqırma, öskürmə, qusma, selik, gözyaşı, ağız suyu ifrazı və s.) vasitəsilə orqanizm zərərli amillərdən təmizlənir və xəstəliyin inkişafının qarşısı alınır. nisbi-sabit mexanizmlər(günlər, həftələrlə davam edir). Bunlara zədələnmiş və sağlam orqanların ehtiyat imkanlarının istifadəsi (sağ¬lam orqanizmdə ağciyərlərin tənəffüs səthinin və böyrək yumaqcıqlarının 20-25%-i, qaraciyər hepatositlərinin 10-12%-i istifadə olunur), tənzim sis¬tem¬lərinin fəaliyyətinin daha yüksək səviyyəyə keçməsi (istilik tənziminin dəyişməsi, eritrositlərin sayının artması və s.), zəhərlərin neytrallaş¬dı¬rılması, birləşdirici toxuma elementlərinin reaksiyası (bunlar iltihabda, immun və allergik reaksiyalarda daha əhəmiyyətlidir) aiddir; sabit mexanizmlər. Bu mexanizmlər nəticəsində formalaşmış vəziyyət uzun müddət (aylar və illərlə) saxlanılır. Misal olaraq regenerasiyanı, hipertrofiyanı, immuniteti göstərmək olar. Təcili adaptasiya və kompensasiya mexanizmləri. Orqanizmdə olan ehtiyat mexanizmlər səfərbər olunur. Nəticədə fəaliyyətdə olan sistemin hər vahidinə düşən iş artır və hiperfunksiya törənir. Misal olaraq böyrəkdə nefronların bir hissəsinin zədələnməsi zamanı sağlam qalan nefronların funksiyasının artmasını göstərmək olar. Uzunmüddətli adaptasiya və kompensasiya mexanizmləri. Bu, struktur elementlərin miqdarının artması ilə müşayiət olunur. Belə kom¬pen¬sasiya mexanizmlərinə hipertrofiya, hiperplaziya, atrofiya, regenerasiya, kompensator deformasiya, kollateralların formalaşması və s. aiddir. ümumi və yerli qan dövranının, hemostaz sisteminin, mübadilənin bütün növlərinin dərin pozulmaları; ağciyərlərdə qaz mübadiləsinin pozulması; qaraciyər və böyrəklərin funksiyasının pozulması; baş beynin funksiyalarının pozulması (postreanimasion ensefalo¬patiya). orqanizmin funksiyalarının müvəqqəti sabitləşməsi (1 gün davam edir). Bu dövrdə xəstənin huşu bərpa olur, arterial təzyiq sabitləşir, ürəyin sistolik və dəqiqəlik həcmi artır, böyrəklərin fəaliyyəti nor¬mallaşır. Periferik qan dövranı yaxşılaşır, amma mikrosirkulyasiya po¬zulmaları tam aradan qalxmır. Metabolik pozulmalar, hiper¬koaqul¬ya¬siyaya meyllik, hipovolemiya saxlanılır; orqanizmin vəziyyətinin yenidən ağırlaşması (2-ci gündən 5-ci günə qədər davam edir). Bunun səbəbi klinik ölüm dövründə qan döv¬ra¬nının bərpasından sonra toxumalarda toplanmış toksik metabolitlərin orqanizmə yayılması nəticəsində poliorqan çatışmazlığının inkişaf et¬məsidir. Bu zaman sirkulyator, hemik və tənəffüs hipoksiyasının in¬ki¬şafı xəstənin vəziyyətini daha da ağırlaşdırır. Belə ki, bərpa dövründə mikrotrombların ağciyərlərə daşınması və xırda damarlarda mikro-tromboemboliyanın yaranması arterial qanda oksigenin parsial təz¬yi¬qi¬nin kəskin enməsinə səbəb olur. Klinik olaraq bu, özünü təng¬nə¬fəsliklə göstərir. Yenidən hipovolemiya yaranır, periferik qan dövranı pisləşir, oliquriya, metabolik asidoz, güclü hiperkoaqulyasiya və fibrinolizin ləngiməsi müşahidə olunur, katabolik proseslər üstünlük təşkil edir. Parenximatoz orqanların zədələnməsi kritik həddə çatır; orqanizmin funksiyalarının tədricən sabitləşməsi (1 ay və daha çox davam edir). Bərpa dövrü əlverişli getdiyi hallarda da keçirilmiş ter¬minal vəziyyətin nəticələri (məsələn, müxtəlif autoimmun zə¬də¬lənmələr, ensefalopatiya və digər bu kimi patologiyalar) hələ uzun müddət saxlanıla bilər. təbiətdə baş verən istənilən hadisənin səbəbi vardır; səbəb orqanizmlə qarşılıqlı təsirdə olur; səbəb xəstəliyə spesifiklik verir; səbəb orqanizmə müəyyən şərait daxilində təsir göstərir. patoloji proses orqanizmin müəyyən quruluş səviyyəsində (molekul, hüceyrə, toxuma, orqan və s.) yaranaraq, lokal xarakter daşıya bilər, xəstəlik zamanı isə yaranmış patoloji dəyişikliklər həmişə bü¬töv orqanizm səviyyəsində olur; patoloji proses müxtəlif etioloji amillərin təsiri ilə yarana bilər, yəni polietiolojidir, xəstəliyin isə həmişə bir başlıca səbəbi olur. Məsələn, iltihab (patoloji proses) müxtəlif floqogen amillərin təsirindən yaranır. Malyariya xəstəliyi isə malyariya plazmodiumu olmadan inkişaf edə bilməz; xəstəliklər patoloji proseslərin müxtəlif kombinasiyalarından yaranır. Məsələn, krupoz pnevmoniya zamanı iltihab, qızdırma, hipoksiya, asidoz və s. kimi patoloji proseslərin qarşılıqlı əlaqəsi müşahidə olunur. Bir patoloji proses bir neçə xəstəliyin patogenezində iştirak edə bilər; patoloji proses orqanizmin uyğunlaşma qabiliyyətinin zəifləməsi və əmək qabiliyyətinin məhdudlaşması ilə müşayiət olunmaya bilər (məsələn, ziyil, lipoma, ateroma və s.). Xəstəlik zamanı isə orqanizmin həyat fəaliyyətinin və xarici mühit dəyişikliklərinə uyğunlaşma qabiliyyətinin pozulması və əmək qabiliyyətinin məhdudlaşması müşahidə olunur (məsələn, tük kisəsinin iltihabı – furunkul patoloji prosesdir, bədəndə çoxlu miqdarda furunkulların əmələ gəlməsi – furunkulyoz isə qızdırma leykositoz, EÇS-in artması, sinir, mədə-bağırsaq pozulmaları və s. ilə müşayiət olunan xəstəlikdir). bütün xəstəlik dövrü ərzində fəaliyyət göstərən, lakin xəstəliyin müxtəlif dövrlərində təsir xüsusiyyətlərini dəyişən etioloji amillər – etioloji amil orqanizmdə qaldığı müddət ərzində pato¬genetik mexa¬nizm¬lər fəaliyyətdə olur (infeksion xəstəliklərin əksəriyyəti); yalnız xəstəliyin başlanğıc dövründə təsir göstərən etioloji amillər – etioloji amil təkan rolunu oynayır və patogenetik mexanizmləri işə salır. Xəstəliyin inkişafı üçün etioloji amilin orqanizmdə qalması əhəmiyyət kəsb etmir (yanıqlar, şüa xəstəliyi və s.). Bu amillərə travmaları, yüksək və aşağı temperatur, ionlaşdırıcı şüalar və s. aiddir; bütün xəstəlik dövrü ərzində eyni dərəcədə təsir göstərən etioloji amillər – bəzi kəskin zəhərlənmələr bu amillərin təsiri nəticəsində yaranır; etioloji amilin persistensiyası – xəstəliyi törədən amil orqanizmdə patogenezin davametmə müddə¬tindən daha çox qalır. Bu zaman orqanizmlə qarşılıqlı təsirdən sonra etioloji amil öz xassələrini dəyişə bilər (infeksion xəstəliklərdən sonra basilgəzdirmə). humoral yol – xəstəliktörədici amil qan və limfa vasitəsi ilə orqa¬niz¬min digər nahiyələrinə yayıla bilər. İnfeksion xəstəliklərin törədiciləri, bakteriya toksinləri, zəhərlər, bədxassəli şiş hüceyrələri bu yolla yayılır; toxuma yolu – bu yolla patogen amil orqanizmin zədələnmiş nahiyə¬sindən sağlam hissəsinə, eyni sistemin bir orqanından onunla təmasda olan digərinə, başqa sistemin yaxınlıqda olan orqanına yayıla bilər. Buna misal olaraq, herpesin dəri ilə yayılması, infeksiyanın sidik yolları ilə yayılması, bədxassəli şişlərin alt dodaqdan üst dodağa yayılması, xolesistit (öd kisəsinin iltihabı) zamanı periqastritin (mədənin seroz qişasının iltihabı) inkişafı və digər bu kimi halları göstərmək olar. Xəstəlik amilinin zədələnmiş toxumalarla təmasda olan sağlam toxumalara keçməsinə intrakanalikulyar nəqlolunma da aiddir. Bu zaman patogen mikroorqanizmlər həzm sistemi vəzilərinin axacaqları və bronxlar vasitəsilə nəql olunur; sinir yolu – bəzi xəstəliktörədici amillər (quduzluq virusu, tetanus tok¬sini və s.) neyrotrop xüsusiyyətə malikdir və sinir lifləri vasitəsilə yayılır. Düz xətli. Bir hadisə özündən əvvəlkinin nəticəsi, özündən sonrakının səbəbi olarsa, bu, patogenetik mexanizmlərin düz xətt üzrə inkişaf et¬di¬yini göstərir. Şaxələnmiş əlaqə. Bu tipə divergensiya və konvergensiya aiddir. ilkin olaraq yerli dəyişikliklər yaranır. Bu dəyişikliklər müvafiq şə¬raitdə orqanizm səviyyəsində ümumi pozulmalar törədə bilər. Mə¬sələn, iltihab, şişlər, yanıqlar yerli proses olsalar da, bunların təzahür dərəcəsi yüksək olduqda orqanizmdə ümumi dəyişikliklərə, müvafiq olaraq qızdırmaya, kaxeksiyaya, yanıq xəstəliyinə gətirib çıxarır; ilkin olaraq ümumi dəyişikliklər yaranır. Müvafiq şəraitdə bu də¬yi¬şikliklərin yerli təzahürü də ola bilər. Məsələn, ümumi proses olan şə¬kərli diabet zamanı ikincili olaraq yerli proseslər – furunkullar, nefroskleroz və s. inkişaf edə bilər. Yoluxucu xəstəliklər zamanı patoloji prosesin yerli təzahürü mikroorqanizmlərin tropluğu ilə əlaqədardır (dizenteriya zamanı yoğun bağırsağın, meningit zamanı beyin qişalarının zədələnməsi və s.) Bəzi zəhərlənmələr zamanı da ümumi dəyişikliklər yerli pozulmalarla müşayiət oluna bilər. Məsələn, süleymanı məhlulu ilə zəhərlənmə zamanı zəhərli maddənin orqanizmdən xaric olma yolundan asılı olaraq böyrəklər zədələnir. Ümumi dəyişikliklərin yerli təzahürlər törətməsi orqan və ya toxumaların funksional xassələrindən də asılıdır. İonlaşdırıcı şüaların proliferasiya qabiliyyəti yüksək, diferensiasiya dərəcəsi aşağı olan hüceyrələrə (sümük iliyi, limfa düyünləri və s.) təsirini buna misal göstərmək olar.Struktur (morfoloji) və funksional dəyişikliklər. Patogenezdə struktur (morfoloji) və funksionaldəyişikliklər bir-biri ilə bağlı olur. Bir qayda ola¬raq, hər xəstəliyin müəyyən morfoloji əsası mövcuddur. İstənilən funk¬sio¬nal dəyişikliklərin əsasında bu və ya digər səviyyədə (molekulyar, hüceyrə, to¬xuma və s.) törənən struktur dəyişikliklər dayanır. Xəstəliklər zamanı baş verən funksional pozulmalar ikincili olaraq morfoloji dəyişikliklərə gətirib çıxara bilər. Məsələn, hüceyrə və orqanların hiperfunksiyası (funksional dəyişikliklər) qanunauyğun şəkildə onların hipertrofiyası ilə (morfoloji dəyişikliklərlə) nəticələnir.Patofiziologiyanın diaqnostika, pronoz və müalicədə əhəmiyyəti. Patoloji fiziologiyanın tiib praktikasında rolu xəstəliklərin diaqnostikası, proqnozu və müalicəsində böyük əhəmiyyət kəsb etməsidir. Patofiziologiyanın xəstəliklərin diaqnostikasında əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, tipik patoloji proseslərin əsas inkişaf qanunauyğunluqlarına yiyələnməklə konkret bir xəstəliyi müəyyən xəstəliklər qrupuna (məsələn, iltihab, şiş, autoimmun infeksion və s.) aid etmək, daha sonra isə həmin xəstəlik qrupu çərçivəsində diaqnostik axtarış aparmaq olar. Məsələn xəstədə böyrəyin funksiyası pozulmuşdur. Bu, həm böyrək şişləri, həm də böyrəyin iltihabi xəstəlikləri zamanı ola bilər. İltihabın ümumi əlamətlərinin (leykositoz, qanda kəskin faza zülallarının miqdarının artması, EÇS-in artması, qızdırma) xəstəyə iltihab mənşəli xəstəlik diaqnozunu qoymağa imkan verir.Xəstəliklərin inkişaf mexanizmini aydınlaşdırmaqla, digər tərəfdən sağalmanın mexanizmləri haqqında biliklərə yiyələnməklə xəstəliyin ağırlıq səviyyəsi və müdafiə-uyğunlaşma mexanizmlərinin effektlilik meyarlarını işləyib hazırlamaq, bunların əsasında isə xəstəliklərin proqnozunu müəyyən etmək olar.Ümumi nozologiyanın vəzifələrindən biri də müalicənin ümumi prin¬sip¬lə¬rinin öyrənilməsindən ibarətdir. Etioloji, patogenetik və simptomatik müalicə tədbirləri ayırd edilir.Xəstəliyi törədən səbəbin aradan qaldırılması istiqamətində aparılan tədbirlər kompleksi etioloji müalicə adlanır. Belə müalicə həm me¬dikamentoz (məsələn, antibiotiklərlə yoluxucu xəstəliklərin törə¬di¬ci¬lərinə qarşı aparılan müalicə), həm də cərrahi (məsələn, exinokokkoz xəstəliyi zamanı cərrahi yolla exinokokk kisəsinin orqanizmdən kənarlaşdırılması və s.) yolla aparıla bilər. Patogenetik müalicə xəstəliyin inkişaf mexa¬nizmlərinə tə¬sir etməklə kompensasiya reaksiyalarını gücləndirmək, dağıdıcı mexanizm¬lə¬ri isə blokada etməyə yönəldilir. Məsələn, allergik xəstəliklər zamanı bir neçə me¬xanizmə təsir etməklə patogenetik müalicə aparmaq mümkündür: qlükokor¬tikoidlərlə anticisimlərin sintezini ləngit¬mək, spesifik desensibilizasiya yolu ilə anticisimləri orqanizmdən kənar-laşdırmaq, hüceyrələrdəki histamin resep¬torlarını sintetik antihistamin preparatlarla blokada etmək və s.Bəzən etioloji müalicə ilə yanaşı, patogenetik müalicə də effekt vermir. Belə hallarda xəstəni simptomatik üsullarla müalicə etmək lazım gəlir. Məsələn, bədxassəli şiş xəstəliklərinin son mərhələsində ağrıkəsici¬lərlə xəstənin iztirablarının yüngülləşdirilməsi.






"